Chùa Hương là cách nói trong dân gian, trên thực tế chùa Hương hay Hương Sơn là cả một quần thể văn hóa – tôn giáo Việt Nam, gồm hàng chục ngôi chùa thờ Phật, vài ngôi đền thờ thần, các ngôi đình, thờ tín ngưỡng nông nghiệp. Trung tâm chùa Hương nằm ở xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, Hà Nội, nằm ven bờ phải sông Đáy. Trung tâm của cụm đền chùa tại vùng này chính là chùa Hương nằm trong động Hương Tích hay còn gọi là chùa Trong.
Chùa Hương – Ảnh: Sưu tầm
Chùa Hương chỉ cách Hà Nội 60 km về phía Tây Nam nhưng lại hội đủ loại hình du lịch: du lịch sinh thái, du lịch văn hóa, du lịch hang động… Hội chùa Hương kéo dài tới hơn 2 tháng từ trước rằm tháng Giêng đến rằm tháng Ba Âm lịch. Du khách có thể đến chùa Hương bằng nhiều đường: đường bộ, đường thủy… mà bến Yến là điểm xuất phát của hành trình.
Thuyền xếp hàng dài để đưa khách tới chùa Hương – Ảnh: Sưu tầm
Từ bến Yến, khách đi bằng đường bộ xuyên qua rừng mơ, là con đường mòn của các tiều phu vào rừng lấy củi, hái thuốc. Đi đường bộ có cái thú của người đi bộ, người leo núi, được hòa mình vào nhiều chùa, hang, cảnh đẹp, được có dịp thắp nén nhang bên ngôi mộ Tản Đà, một thi sĩ danh tiếng của Việt Nam sống ở nửa đầu thế kỷ XX.
Xem thêm: Khách sạn tại Hà Nội
Nhưng thông thường du khách thích đi đường thuỷ. Mọi người cùng xuống đò do các cô gái làng Yến chèo lái, thả lững lờ dọc suối Yến, lặng ngắm hai bên bờ, xa xa sau màn sương mỏng nhẹ là trùng điệp núi biếc. Nếu ngồi cạnh bạn lại là một khách ưa chuyện trò, hiểu biết kể cho bạn nghe những huyền thoại đất Hương Sơn thì không còn gì thú vị hơn.
Du khách sẽ được ngắm cảnh non nước hữu tình khi ngồi thuyền – Ảnh: Sưu tầm
Xem thêm: Các khách sạn giá rẻ tại Hà Nội
Tên núi được đặt theo hình dáng núi. Nào là núi Ngũ Nhạc có hình năm trái Chuông, núi Đụn như đụn thóc, núi Voi, núi Lân hình con kỳ lân, núi Quy hình con rùa. Ngoài ra, còn các núi Thuyền Rồng, Phượng Hoàng ở hai bên suối Tuyết – con suối dẫn đường vào chùa Tuyết Sơn, núi Mâm Xôi, núi Trống, núi Chiêng, núi Ông Sư, núi Bà Vãi…
Khu danh thắng Chùa Hương nhìn từ trên cao – Ảnh: Sưu tầm
Đò dừng lại ở khu đền Trình để các bà, các chị… vào làm lễ trình diện với các vị Sơn thần, với một dũng tướng của vua Hùng cai quản vùng đất thiêng. Rồi khách lại xuống đò tiếp tục theo dòng suối uốn lượn quanh co qua hang Bà, Cầu Hội cảnh đẹp như tranh thủy mặc với cỏ, cây, hoa, lá đung đưa theo gió xuân.
Thuyền ghé bến đầu tiên đưa khách thăm chùa Thiên Trù, chùa Thiên Trù được coi là “bếp nhà trời” còn gọi với các tên dân gian là chùa Ngoài, chùa Trò. Bên phải chùa Thiên Trù có động Tiên Sơn với nhiều nhũ đá trên vách và 5 pho tượng đá. Nơi đây còn có hồ bán nguyệt nuôi thả hoa sen, cá, quanh chùa Thiên Trù là núi cao và hàng trăm ngọn tháp.
Tới đây du khách được chiêm ngưỡng những ngôi chùa cổ kính – Ảnh: Sưu tầm
Du khách đi tiếp vào chùa Trong nơi có động Hương Tích cổ kính, được chúa Trịnh Sâm (thế kỷ XVIII) tôn vinh là “Nam Thiên đệ nhất động” với ý nghĩa: hang động đẹp nhất trời Nam. Cửa động Hương Tích có lối Lên Trời, lối Xuống Âm Phủ. Nơi đây là điểm hội tụ nhiều cảnh đẹp của chùa Giải Oan, chùa Cửa Võng, am Phật Tích, động Tuyết Kình với chim ca, vượn hót, tiếng suối róc rách như bản hòa tấu của thiên nhiên.
Động Hương Tích gắn với bao nhân vật lịch sử, thi nhân Việt Nam như Trịnh Sâm, Chu Mạnh Trinh, Cao Bá Quát, Xuân Diệu… Núi Hương Sơn có cách nay khoảng 200 triệu năm nhưng theo truyền thuyết và ngọc phả còn lưu giữ thì động Hương Tích mới ra đời cách đây hơn 2000 năm.
Trong động nhũ đá hình thù muôn vẻ, được dân gian đặt những tên gọi thân quen như Cây Gạo, Cây Vàng… và trong chùa Hương Tích có các tượng Phật Quan Âm, Kim Đồng, Ngọc Nữ được phối thờ… đặc biệt có tòa Cửu Long hình 9 con rồng chầu bằng nhũ đá.
Động Hương Tích – Ảnh: Sưu tầm
Với những cái tên đẹp như núi Long Vân, động Long Vân, chùa Long Vân, động Tuyết Sơn, động Hinh Bồng gắn với cảnh đồng ruộng, núi Lão, thung Lão… Hang Sũng Sàm mới phát hiện năm 1975 là nơi cư trú của người cổ bản địa cách đây hàng vạn năm… Hương Tích Sơn nói chung, chùa Hương nói riêng quả là một kỳ tích mà đất nước Việt Nam được thiên nhiên ban tặng.
Một trong những cổ vật ghi niên đại sớm nhất ở Hương Sơn là quả chuông đồng có tên “Bảo Đài Hương Tích Sơn Hồng Chung”. Chuông cao 1,24m đường kính đáy 0,63m, thân chuông có tám núm lồi chìa ra bốn góc, mỗi góc hai núm. Xung quanh mỗi núm là những chấm tròn tạo nên sự khác biệt so với chuông cùng thời. Đây là quả chuông khá đẹp hiện treo trong động Hương Tích có niên đại Cảnh Hưng 27 tức năm 1766. Một quả chuông khác nhỏ hơn, đúc thời Tây Sơn (1793) treo ở nhà Tổ chùa Thiên Trù. Chuông chùa như khí cụ tích tụ linh khí núi sông và phát tiếng ngân vang vọng thấm nhuần vào chúng sinh trong thế giới Sa bà.
Xem thêm: Tour du lịch tại Hà Nội
Ở chùa Hương cổ vật bằng đá cũng khá nhiều. Điển hình là bia đá, có loại bia dẹt, bia trụ (tứ trụ, lục trụ), bia mài khắc trên đá. Trong đó bia có niên đại sớm nhất là bia “Thiên Trù tự bi ký” hiện dựng ở nhà bia trên đường từ bến Thiên Trù vào chùa. Bia có niên đại Chính Hòa thứ bảy (1688). Đây là tấm bia đá lớn, diềm bia được chạm đẽo công phu, các nét chạm bay bướm mà khỏe khoắn đưa được hơi thở của cuộc sống dân dã lên mặt bia qua hình tượng các con vật như voi, trâu, vịt, cua…
Chùa Hương không chỉ hấp dẫn du khách ở vẻ đẹp thiên tạo, nơi đây còn giữ lại dấu tích văn hóa của nhiều giai đoạn lịch sử. Đó là những sản phẩm vô giá kết tinh tài năng trí tuệ, tâm tư tình cảm của nhân dân lao động, phản ánh tư tưởng của các thời đại.
